၄၈ ႏွစ္၊ ၁၄ ရက္ၾကာ စာေပစိစစ္ေရး နိဂံုး
ဦးတင့္ေဆြ
(ျပန္ၾကားေရးႏွင့္ ျပည္သူ႔ဆက္ဆံေရးဦးစီးဌာန
ဒုတိယညႊန္ၾကားေရးမႉးခ်ဳပ္ႏွင့္ ေတြ႔ဆံုျခင္း)
ရန္ကုန္ (မဇၥ်ိမ) ။ ။ ၾသဂုတ္ ၂၀ ရက္မွ စ၍ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝေနသည့္ စာနယ္ဇင္းမ်ား အားလံုး စာေပစိစစ္ႏွင့္ မွတ္ပံုတင္ဌာနသုိ႔ ႀကိဳတင္ တင္ျပ၍ ခြင့္ျပဳခ်က္ရယူျခင္း၊ ႀကိဳတင္ စာေပစိစစ္ခံျခင္းကုိ မျပဳလုပ္ရေတာ့ဘဲ ထုတ္ေဝၿပီးမွ တင္ျပရသည့္ ထုတ္တင္စနစ္သို႔ ေျပာင္းလဲလိုက္ျပီျဖစ္သည္။ စာေပစိစစ္ႏွင့္ မွတ္ပံုတင္ဌာနအေနျဖင့္ မွတ္ပံုတင္ ကိစၥမ်ားႏွင့္ ပံုႏွိပ္ၿပီး စာေစာင္မ်ား ဖတ္ရႈ႔ေလ့လာ သံုးသပ္သည့္အလုပ္သာ ေဆာင္ရြက္ေတာ့မွာ ျဖစ္သည္။
ျမန္မာစာေပေလာကတြင္ ႏွစ္ေပါင္း ၅ဝ နီးပါးၾကာ စာေပ စိစစ္၊ ျဖတ္ေတာက္၊ ပိတ္ပင္မႈမ်ား ျပဳလုပ္လာခဲ့သည့္ ထိုဌာန က ေနာင္ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္မည့္ အေျခအေနမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး ျပန္ၾကားေရး ဝန္ၾကီးဌာန၊ ျပန္ၾကားေရးႏွင့္
ျပည္သူ႔ဆက္ဆံုေရး ဦးစီးဌာန ဒုတိယ ညႊန္ၾကားေရးမႉးခ်ဳပ္ ဦးတင့္ေဆြ အား မဇၥၽိမ သတင္းဌာနမွ ေတြ႔ဆံုေမးျမန္းထား သည္။
-------
စာေပစိစစ္ႏွင့္ မွတ္ပံုတင္ဌာနက လုပ္ေဆာင္ခဲ့တဲ့ အခ်ိန္ကာလနဲ႔ လုပ္ေဆာင္မႈအပုိင္းကုိ သိပါရေစ။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္၊ ဥပေဒက စာေပစိစစ္တာတုိ႔ မပါပါဘူး။ ေနာက္က်မွသာ ညႊန္ၾကားခ်က္၊ အမွာစာေတြနဲ႔
ေခတ္ရဲ႕လုိအပ္ခ်က္အရ၊ စနစ္ရဲ႕လုိအပ္ခ်က္အရ ၾကပ္မတ္ လာတာ ျဖစ္တယ္။ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ ၆ ရက္ေန႔မွာ ညႊန္ၾကားခ်က္ ၁ ကုိ ထုတ္ခဲ့တယ္။ အခု ၂ဝ၁၂ ခုႏွစ္၊
ၾသဂုတ္လ ၂ဝ ရက္ျဖစ္ၿပီဆုိေတာ့ ၄၈ ႏွစ္နဲ႔ ၁၄ ရက္ ၾကာခဲ့
တယ္။ ဒီစာေပေတြကုိ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း စည္းၾကပ္လာခဲ့
တာေပါ့။ အခုေတာ့ ၄၈ ႏွစ္နဲ႔ ၁၄ ရက္အၾကာမွာ ဒါေတြကုိ
ျပန္ၿပီးေတာ့ ဖြင့္ေပးလုိက္ၿပီ။ စာေပစိစစ္ျခင္းကိစၥေတြ ဘာမွ မရွိေတာ့ဘူး။
အခုလုိ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ရတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ကုိ သိလုိပါတယ္။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ၄၈ ႏွစ္နဲ႔ ၁၄ ရက္အတြင္းမွာ ႏွစ္ေလးဆယ္ေလာက္ကေတာ့ တသမတ္တည္း တင္းၾကပ္ထားတဲ့ သေဘာ ရွိပါတယ္။ ဒါကလည္း အဲဒီေခတ္၊ အဲဒီ အေျခအေနေတြအရ လုပ္ခဲ့တာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီဘက္ ၈ ႏွစ္ေပါ့။ ၂ဝဝ၅ ကေန စၿပီး အခုအခ်ိန္ထိ တကယ္သြားမယ့္ ဒီမုိကေရစီ ႏုိင္ငံေတာ္တခုကုိ ဘယ္လုိသြားမယ္ ဆုိတဲ့ ပံုစံေပၚမွာ မူတည္ ၿပီးေတာ့ မီဒီယာေလာက ဘယ္လုိေျဖေလွ်ာ့ရင္ ေကာင္းမလဲ ဆုိတဲ့ဟာအေပၚ အေျခတည္ စဥ္းစားၿပီး လုပ္လာခဲ့တာပါ။
ဒီ ၈ ႏွစ္ အတြင္းမွာ ျပင္ဆင္ခဲ့တယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ တႏွစ္နဲ႔ ငါးလအတြင္းမွာေတာ့ အစုိးရသစ္ တက္လာတယ္။ အဆင့္ဆင့္
ေျဖေလွ်ာ့မႈေတြ လုပ္တယ္။ အခု ပဥၥမအဆင့္ ေျဖေလွ်ာ့လုိက္ေတာ့ အားလံုး ကင္းလြတ္ခြင့္ ရသြားၿပီ။ စိစစ္မႈေတြက လံုးဝကုိ မရွိေတာ့ဘူး။ မွတ္ပံုတင္တဲ့အပုိင္းပဲ ရွိေတာ့မယ္။
စိစစ္မႈမရွိေတာ့ဘူး။ မွတ္ပံုတင္တာပဲရွိေတာ့မယ္ဆုိေတာ့ အဲဒီအပုိင္းကုိ ရွင္းျပေပးပါဦး။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္းမွာ ေန႔စဥ္ ထုတ္ေဝေနတဲ့စာေတြ ရွိတယ္။ ဂ်ာနယ္၊ မဂၢဇင္းေတြ ရွိတယ္။ အေထြ
ေထြ ထုတ္ေဝခြင့္ေတြရွိတယ္။ ေနာက္ သတင္းစာေတြ လာမယ္။ အဲဒီ ထြက္သမွ်ကုိေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔ဆီ လာတင္ရမယ္။ ဒါက ဘာလဲဆုိေတာ့ မွတ္ပံုတင္လုပ္ငန္း လုပ္တာ။ စာေပ မွတ္ပံုတင္လုပ္ငန္းေပါ့။ ထုတ္ေဝစာေတြ မွတ္ပံုတင္တဲ့ လုပ္ငန္း။ ဒါဟာ က်ေနာ္တုိ႔ရဲ႕ေနာက္လုပ္မယ့္ ပင္မလုပ္ငန္း ျဖစ္လာမယ္။ က်ေနာ္တုိ႔ဆီမွာေတာ့ ပံုႏွိပ္စာေတြ မွတ္ပံုတင္ လုပ္ငန္းရွိမယ္။ ပံုႏွိပ္သူ၊ ထုတ္ေဝသူ မွတ္ပံုတင္လုပ္ငန္း ရွိမယ္။ ဒီႏွစ္ခုကုိ ဆက္လုပ္မယ္။ ေနာက္ဆုိရင္
ေတာ့ ဌာနနာမည္ေတြ ေျပာင္းရမွာေပါ့။ စာေပစိစစ္မွ မဟုတ္ေတာ့တာ။ ဒါကေတာ့ ဘာညႊန္ၾကားခ်က္မွ မရွိေသးပါဘူး။
ပံုႏွိပ္သူ၊ ထုတ္ေဝသူ မွတ္ပံုတင္လုပ္ငန္း ရွိမယ္။ ဒီႏွစ္ခုကုိ ဆက္လုပ္မယ္။ ေနာက္ဆုိရင္ေတာ့ ဌာန နာမည္ေတြ ေျပာင္းရမွာေပါ့။ စာေပစိစစ္မွ မဟုတ္ေတာ့တာ။ ဒါကေတာ့ ဘာညႊန္ၾကားခ်က္မွ မရွိေသးပါဘူး။ |
အဲလုိ မွတ္ပံုတင္ရမယ့္အထဲမွာ ခြဲျခားထားတာမ်ဳိး၊ တင္စရာ မလုိတာမ်ဳိးေတြေရာ ရွိပါေသးလား။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ႏုိင္ငံတြင္းမွာ ထုတ္တဲ့ ထုတ္ေဝစာ အားလံုးကေတာ့ လာတင္ရမွာ ျဖစ္တယ္။ ဒါမ်ဳိးက အျခားႏုိင္ငံ
ေတြမွာလည္း ရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကုိ သက္ဆုိင္ရာေတြဆီ ပုိ႔သလုိ ဒီမွာလည္း Register (မွတ္ပံုတင္) လုပ္ထားတယ္။ တခ်ိန္ခ်ိန္မွာ မူပုိင္ခြင့္ ျပႆနာ တက္မယ္ဆုိရင္ က်ေနာ္တုိ႔ ရွင္းေပးႏုိင္မယ္။ ဒီမွာ အားလံုးကုိ ဒစ္ဂ်စ္တယ္ (digital) မွတ္တမ္းနဲ႔ လုပ္ထားတာျဖစ္တယ္။
စိစစ္ျခင္း မရွိေတာ့ဘူးဆုိေတာ့ မီဒီယာရဲ႕အခန္းက႑က ဘယ္လုိျဖစ္လာပါမလဲ။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ေနာက္ပုိင္းမွာ မီဒီယာေတြ အမ်ားၾကီးကုိ ဖြံ႔ၿဖိဳးလာမွာပါ။ အရင္တုန္းက ဒီ စိစစ္ျခင္းေၾကာင့္ တင္းၾကပ္ တာေတြက အမ်ားၾကီးဗ်။ ထိခုိက္တာေတြလည္း အမ်ားၾကီး။ တပတ္ ၾကိဳတင္ဆုိတဲ့ အတြက္ေၾကာင့္ တပတ္သတင္းက
ေလးရက္ေလာက္ ၾကာမွ ဒီသတင္း ဖတ္ရတာမ်ဳိး၊ ဒီေလာက္ ပါတာမ်ဳိးပဲ ျဖစ္တယ္။ အခုေတာ့ ကိုယ့္ အခ်ိန္အဆနဲ႔ ကုိယ္ လုပ္ႏုိင္ၿပီဆုိေတာ့။ ဒီဂ်ာနယ္ေတြ၊ မဂၢဇင္းေတြအားလံုးဟာ အမ်ားၾကီးကုိ သတင္းလတ္ဆက္လာမယ္။ ၿပီးေတာ့ ကုိယ့္အေတြးအျမင္ကုိ ပုိမုိၿပီး ေရးသားေဖာ္ျပႏုိင္မယ္။ အရင္တုန္းက က်ေနာ္တုိ႔ဌာန စိစစ္မႈေတြကလည္း တခ်ဳိ႕ေနရာ
ေတြမွာ မလုိအပ္ဘဲ ထိခုိက္တာေတြ ပါႏုိင္ပါတယ္။ က်ေနာ္တုိ႔ကလည္း လူသားေတြပဲ ျဖစ္ေတာ့ အမွားလည္း ရွိႏုိင္တာ
ေပါ့။ စိုးရိမ္ၿပီး ေထာက္တာမ်ဳိးေတြ ရွိခဲ့တာေပါ့။ အခုေတာ့ အဲဒါမ်ဳိးေတြ မရွိႏုိင္ေတာ့ပါဘူး။ သတင္း လတ္ဆက္မႈေတြ၊
ေဆာင္းပါးေတြက အမ်ားႀကီးဖြံ႔ၿဖိဳးလာမယ္။
ထုတ္ေဝခြင့္ ေပးတဲ့ အပုိင္းမွာေရာ ဘယ္လုိေတြ ေျပာင္းလဲလာဦးမလဲခင္ဗ်။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ အခုကေတာ့ ဘာမွ ျပႆနာ မရွိေတာ့ဘူး။ စိစစ္ျခင္းေၾကာင့္ အရင္တုန္းက ထုတ္ေဝခြင့္ မေပးတာ။ စိစစ္ျခင္း မရွိေတာ့ရင္ က်န္တဲ့ ကန္႔သတ္ခ်က္ ဘာမွမရွိဘူး။ လုပ္ခ်င္တဲ့သူကုိ ေပးကုိ ေပးရမွာ။ ထုတ္ေဝသူ၊ ထုတ္ေဝ ခြင့္ေတြက အရင္တုန္းက စာေပစိစစ္က စိစစ္ႏုိင္သေလာက္ပဲ ခြင့္ျပဳေပးထားတယ္။ ထပ္ေပးထားလုိ႔ ထပ္တင္လာရင္ စိစစ္ဖုိ႔ အခက္အခဲ ျဖစ္တယ္။ အခုစိစစ္ျခင္း ကိစၥေတြ မရွိေတာ့တဲ့ အတြက္ ထုတ္ေဝသူေတြဟာ ထုတ္ေဝခြင့္ေတြ ဘယ္လုိပဲရရ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ထုတ္သြားႏုိင္ၿပီ။ ဒါဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ အားသာခ်က္ တခုပဲ။
စိစစ္ေရး ရွိစဥ္အခ်ိန္နဲ႔ မရွိေတာ့တဲ့အေျခအေနက အားနည္းခ်က္၊ အားသာခ်က္ အခ်ဳိ႕ကုိလည္း ေျပာျပေပးပါဦး။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ အရင္တုန္းကေတာ့ စာအုပ္တအုပ္ ေရးမယ္။ ေရးၿပီး က်ေနာ္တုိ႔ဆီ တင္ရမယ္။ တင္ၿပီးမွ ထုတ္ရမယ္ ဆုိေတာ့ စာအုပ္တအုပ္ကုိ က်ေနာ္တုိ႔ဆီမွာ အနည္းဆံုး တလနဲ႔ သံုးလၾကား ၾကာတယ္။ အခုဆုိရင္ေတာ့ အဲလုိ
ေစာင့္စရာ မလုိေတာ့ဘူး။ အလားတူပဲ စာနယ္ဇင္းေတြ ဆုိရင္ေတာ့ အရမ္းကုိ သိသာမယ္။ အရင္တုန္းက တင္းၾကပ္ ထားေတာ့ မလြတ္လပ္တာရယ္။ ရက္အေျခအေနအရ သတင္းေတြက သုိးကုန္တာရယ္။ အခုဒါေတြက လတ္ဆက္လာ မယ္။
အဲဒီရဲ႕အက်ဳိးက ျပည္သူအေပၚေရာ ဘယ္ေလာက္အတုိင္းအတာထိ သက္ေရာက္ႏုိင္ပါသလဲ။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ဒါေတြ ေျပာင္းလာမႈအေပၚ မူတည္ၿပီး စာနယ္ဇင္းဆုိင္ရာ အေတြးအျမင္ေတြ တုိးတက္လာမယ္။
ျပည္သူေတြလည္း အသိဉာဏ္ ဖြံ႔ၿဖိဳးလာမယ္။ စာဖတ္တဲ့ အေလ့အထေတြလည္း ေကာင္းလာမယ္လုိ႔ ထင္တယ္။ သတင္း ျမန္လာတဲ့အတြက္ ျပည္သူကလည္း ပုိၿပီးစိတ္ဝင္စားမႈရွိလာမယ္။
က်ေနာ္တုိ႔ဌာန စိစစ္မႈေတြကလည္း တခ်ဳိ႕ေနရာေတြမွာ မလုိအပ္ဘဲ ထိခုိက္တာ ေတြ ပါႏုိင္ပါတယ္။ က်ေနာ္တုိ႔ကလည္း လူသားေတြပဲ ျဖစ္ေတာ့ အမွားလည္း ရွိႏုိင္တာေပါ့။ |
အားလံုး စိတ္ဝင္စားမႈရွိေနတဲ့ ေန႔စဥ္ထုတ္ သတင္းစာ ျဖစ္ေပၚမႈမွာေရာ အခုအေျခအေနက သက္ေရာက္ႏုိင္ပါ သလား။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ ေန႔စဥ္ထုတ္ သတင္းစာေတြလည္း အခုလုိ စိစစ္ျခင္း မရွိေတာ့ဘူးဆုိေတာ့ ေပးသင့္ပါတယ္။ ရလည္း ရသင့္ပါတယ္။ ေန႔စဥ္ထုတ္ သတင္းစာေတြ ဆုိတာကလည္း ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံမွာ ရွိလည္း ရွိသင့္ပါတယ္။ မရွိဘူးဆုိတာ ကေတာင္ နည္းနည္း ရွက္စရာ ေကာင္းေနပါတယ္။ အရင္တုန္းက မရွိခဲ့ဘူးဆုိတာကလည္း ဒီကေန႔ထိတုိင္ေအာင္ စိစစ္ေရးစနစ္က ရွိေနခဲ့ေသးတာကုိး။ ေန႔စဥ္ထုတ္ဖုိ႔အတြက္က စိစစ္ေရး တင္ရရင္ ဘယ္လုိလုပ္ ထုတ္မလဲ။ အခု စိစစ္ေရးစနစ္ ဖ်က္လုိက္တဲ့အတြက္ အမ်ားၾကီးကုိ ရႏုိင္ေျခ ရွိသြားပါၿပီ။ ဥပေဒသစ္ ျဖစ္လာတဲ့အခ်ိန္မွာ ျဖစ္ရင္ျဖစ္ေပါ့။ ဒီၾကားထဲမွာ ျဖစ္ဖုိ႔ဆုိတာကေတာ့ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ ဥပေဒ ရွိေနေသးတာကလည္း နည္းနည္း အၾကပ္အတည္း ရွိေနေသးတာေပါ့။
အဲဒီ ဥပေဒသစ္ျဖစ္တဲ့ မီဒီယာဥပေဒ ေပၚေပါက္လာဖုိ႔ အေျခေနကုိလည္း ေျပာျပေပးပါဦး။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ မီဒီယာဥပေဒကေတာ့ ဒီဘက္ပုိင္းက အကုန္ၿပီးသြားၿပီ။ Cabinet (ဝန္ၾကီးမ်ားအဖြဲ႔) တင္မယ္။ Cabinet မွာ အတည္ျပဳရင္ လႊတ္ေတာ္တင္ဖုိ႔ပဲ ရွိေတာ့မယ္။ လႊတ္ေတာ္ တင္ရင္ ဥပေဒၾကမ္းကုိ သတင္းစာထဲထည့္ၿပီး အကုန္ လံုး ျပရမွာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ မီဒီယာသမားေရာ၊ ျပည္သူေရာ က ဒီအေပၚမွာ ေဝဖန္မွာပဲ။ အခ်ိန္ ကာလကေတာ့ အဲဒီ အေပၚမွာပဲ မူတည္သြားမယ္။ ျမန္ျမန္ ထြက္ႏုိင္ရင္ေတာ့ အေကာင္းဆံုးေပါ့။
ေနာက္ပုိင္းမွာေရာ မီဒီယာေတြဘက္က ဝင္ေရာက္ပါဝင္မႈ ရွိဦးမလား။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ အဲဒါကေတာ့ ၁၉၆၂ ခုႏွစ္ ဥေပဒက ရွိေနေသးတယ္ဆုိေတာ့ တခုခု ျဖစ္လာခဲ့တယ္ဆုိရင္ ဝင္ၿပီး
ေတာ့ ေဆာင္ရြက္ဖုိ႔ ညႊန္ၾကားခ်က္မ်ဳိး ရွိလာရင္ေတာ့ က်ေနာ္တုိ႔ ဝင္လုပ္ေပးမွာေပါ့။ ဒါေပမယ့္ ဒါမ်ဳိးကလည္း က်ေနာ္ထင္တယ္ သိပ္ၿပီးေတာ့ မရွိႏုိင္ေတာ့ဘူး။ အခုဆုိရင္ MWA၊ MJA၊ MJN၊ MJU ဆိုတဲ့ အသင္းအဖြဲ႔အစည္းေတြက စာေပေလာကသားေတြ အတြက္ပဲ ယံုၾကည္ရာ စုစည္းထူေထာင္ၾကတာဆုိေတာ့ သူတုိ႔သည္ ပုိၿပီးေတာ့ အားကုိးရမယ့္ အဖြဲ႔အစည္းေတြ၊ အားကုိးရမယ့္သူေတြ ျဖစ္လာမွာေပါ့။ က်ေနာ္တုိ႔ကေတာ့ ဌာနဆိုင္ရာ အစုိးရအဖြဲ႔အစည္း ျဖစ္တဲ့ အတြက္ က်ေနာ္တုိ႔တာဝန္ က်ေနာ္တုိ႔ ထမ္းေဆာင္ ဆုိတဲ့အပုိင္းမ်ဳိး ျဖစ္ေတာ့မယ္လုိ႔ ယူဆတယ္။
အခုလုိ ပဥၥမအဆင့္ ေျဖေလွ်ာ့မႈအေပၚ ေျပာခ်င္တာမ်ားရွိရင္ ေျပာျပေပးပါဦး။
ဦးတင့္ေဆြ။ ။ မီဒီယာအေနနဲ႔ အခုလုိမ်ဳိး လြတ္လြတ္လပ္လပ္နဲ႔ စိစစ္ျခင္း မလုပ္ရဘဲနဲ႔ ထုတ္ရတယ္ဆုိတာ ၄၈ ႏွစ္ တာကာလ အတြင္းမွာ ျပန္ရတဲ့အတြက္ေၾကာင့္မလုိ႔ အားလံုးက ဝမ္းသာရမယ့္ကိစၥပဲ။ က်င့္ဝတ္နဲ႔ညီေအာင္၊ ၾကီးတဲ့အမႈ ငယ္ေအာင္၊ ငယ္တဲ့အမႈ ပေပ်ာက္ေအာင္ဆုိတာကေတာ့ မီဒီယာသမား အားလံုး ဝုိင္းဝန္း ေစာင့္ထိမ္းၿပီး လုပ္ၾကဖုိ႔ပါ။ အခု ေလွ်ာ့ေပါ့ ေဆာင္ရြက္ခဲ့တဲ့ အဆင့္ေတြမွာလည္း ႐ုတ္တရက္ ေကာက္ၿပီးထလုပ္တာ တခုမွ မရွိဘူး။ ဒီမုိကရက္ တစ္ အစိုးရသစ္ တက္မယ္ဆုိတာနဲ႔ အဲဒါေတြ အားလံုးကို ဆြဲၿပီးသား။ တဆင့္ခ်င္း သြားမယ္၊ လုပ္မယ္ ဆုိတာ အဲဒီက တည္း ၾကိဳတင္လ်ာထားၿပီးသားပါ။ ဒါေၾကာင့္လည္း တႏွစ္နဲ႔ ငါးလ အတြင္းမွာ ဒီေလာက္အထိ ျမန္ျမန္ဆန္ဆန္
ေျပာင္းလဲႏုိင္တာပါ။ ဒါကုိလည္း အဓိက ေျပာခ်င္ပါတယ္။
No comments:
Post a Comment