အာဆီယံ၏ ျပႆနာ ထြက္ေပါက္ မဟာဗ်ဴဟာမ်ား

အာဆီယံ၏ ျပႆနာ ထြက္ေပါက္ မဟာဗ်ဴဟာမ်ား

ကာဝီ ခၽြန္ကစ္တာဝန္ | ဗုဒၶဟူးေန႔၊ ၾသဂုတ္လ ၀၁ ရက္ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ ၁၁ နာရီ ၀၅ မိနစ္

(သတင္းေဝဖန္ခ်က္)
အာဆီယံ အသင္းႀကီးက မီးခြက္ေစာင့္ဘီလူးကို ပုလင္းအတြင္း ျပန္သြင္းရန္အတြက္ နည္းလမ္း တခုခုေတာ့ ရွာမွ
ျဖစ္ေတာ့မည္။ သို႔မဟုတ္ပါက ႂကြယ္ဝခ်မ္းသာသည့္ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ ေရလမ္းေၾကာင္းတြင္ တင္းမာမႈမ်ား ထပ္တိုးလာေတာ့မည္။ ေနာက္ဆံုး ထိပ္တိုက္ရင္ဆိုင္မႈမ်ားပင္ ၾကံဳလာဖြယ္ရွိၿပီး ေဒသတြင္း ႏိုင္ငံမ်ားက မလိုလားၾက သည့္ အားလံုး အပ်က္ပ်က္ႏွင့္ ႏွာေခါင္းေသြး ထြက္ရကိန္း ၾကံဳရေခ်ေတာ့မည္။
ၿပီးခဲ့သည့္ ရက္သတၱ သံုးပတ္တြင္ အာဆီယံအသင္းႀကီး၏ အားနည္းခ်က္ ေပ်ာ့ကြက္မ်ား ထင္းထင္းႀကီး ေပၚေနခဲ့ သည္။ ဤအက်ပ္အတည္းကို ထိန္းခ်ဳပ္ေျဖရွင္းႏိုင္ရန္အတြက္ သက္ဆိုင္ရာ ပါတီအဖြဲ႔အစည္း အားလံုးက ႏိုင္ငံေရးအရ ဆႏၵျပင္းျပေၾကာင္း ျပသၾကရေတာ့မည္ ျဖစ္သည္။
လိုအပ္သည့္ အဆင့္မ်ား
ပထမအဆင့္ အေနျဖင့္ အာဆီယံ ဥကၠ႒က ျဖစ္ႏိုင္သမွ် ေဆာလွ်င္စြာ လက္မွတ္ေရးထိုးမျဖစ္ဘဲ ပ်က္ခဲ့ရသည့္ ပူးတြဲ
ေၾကညာခ်က္ ထုတ္ျပန္ႏိုင္ေရးအတြက္ ဆက္လက္ၾကိဳးပမ္းသင့္ပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ အေရးႀကီးသည့္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္မ်ားစြာမွာ လိပ္ခဲတည္းတည္း ရွိေနၾကေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္… အာဆီယံ အသင္းႀကီး ၏ ေနာက္ထပ္လာမည့္ အေထြေထြအတြင္းေရးမႉး Le Luong Minh ၏ အမည္တင္သြင္းမႈအတြက္ ႏိုဝင္ဘာ လလယ္ပိုင္းခန္႔တြင္ အတည္ျပဳခ်က္ ရယူႏိုင္ရန္ အာဆီယံေခါင္းေဆာင္မ်ားထံ တင္သြင္းရဦးမည္ ျဖစ္သည္။

ကာဝီ ခၽြန္ကစ္တာဝန္

အကယ္၍ အခ်ိန္မီ မေဆာင္ရြက္ႏိုင္ပါက အာဆီယံအေနျဖင့္ ေခါင္းေဆာင္မႈအသစ္ အက်ပ္အတည္းႏွင့္ ၾကံဳရၿခိမ့္္မည္
ျဖစ္သည္။ ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္အေရးႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပႆနာရွိေနသည့္ စာပိုဒ္ကို အေရးအသားအရ အဖြဲ႔ဝင္ႏိုင္ငံ အားလံုးက လက္ခံႏိုင္ေအာင္ ေသခ်ာ ျပန္လည္ခ်ိန္ညိႇ
ျပင္ဆင္ေရးသားဖို႔ လိုအပ္ပါလိမ့္မည္။
ယင္းကိစၥတြင္ အာဆီယံ အသင္း၏ ဥကၠ႒
ျဖစ္သူ ဗီယက္နမ္ႏွင့္ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံတို႔ မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္ ေတြ႔ဆံု၍ ေက်လည္ သေဘာတူညီမႈ ရရွိေအာင္ စာသားကို စိစစ္ျပင္ဆင္ဖို႔ လိုပါသည္။ ေတာင္တ႐ုတ္ ပင္လယ္ အေရးႏွင့္ ပတ္သက္၍ အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံက အဆိုျပဳခဲ့သည့္ မူဝါဒ ၆ ခ်က္ ေၾကညာခ်က္မွာ အသံုးဝင္ႏိုင္ပါ သည္။ ဤအခ်က္ကိုလည္း ပင္မ မွတ္တမ္းတြင္ ထည့္သြင္း၍ျဖစ္ေစ သို႔မဟုတ္ ေနာက္ဆက္တြဲအေနျဖင့္ တြဲ၍ျဖစ္ေစ ေဖာ္ျပႏိုင္ပါေသးသည္။
အာဆီယံ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီးမ်ားကလည္း သူတို႔၏ မွတ္စုမ်ားကို ေသခ်ာျပန္ၾကည့္၍ အေရးႀကီးသည့္ ေဆြးေႏြးခ်က္ မ်ားကို အျဖဴ-အမဲ သဲကြဲေစရန္ ျပန္၍ သံုးသပ္သင့္သည္။ အာဆီယံ၏ အက်ဳိးစီးပြားကို ေရွ႕တန္းတင္ စဥ္းစားသင့္ပါ သည္။ အာဆီယံအသင္းႀကီးအဖို႔ စာသားမ်ားျဖင့္ အက်ပ္အတည္း ေတြ႔ခဲ့ရသည္မွာ ယခုအၾကိမ္သည္ ပထမဦးဆံုး မဟုတ္ပါ။
အတိတ္ကာလတြင္လည္း စာသားမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျပႆနာမ်ားကို ေကာင္းစြာ ျဖတ္ေက်ာ္ခဲ့ၾကၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာ… အေရွ႕အလယ္ပိုင္းကိစၥႏွင့္ ပတ္သက္၍ ပါလက္စတိုင္းႏွင့္ အစၥေရးျပႆနာ၊ ကက္ရွမီးယားအေရးႏွင့္ ပတ္သက္၍ အိႏၵိယႏွင့္ ပါကစၥတန္အၾကား ျပႆနာ၊ ေတာင္ႏွင့္ ေျမာက္ ကိုရီးယားအၾကား ျပႆနာ၊ ေနာက္ဆံုး ၿပီးခဲ့သည့္ႏွစ္တြက္ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့သည့္ ထိုင္းႏွင့္ ကေမၻာဒီးယားအၾကား ေရွးေဟာင္းဟိႏၵဴေက်ာင္းေတာ္ ျပႆနာႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေျဖရွင္း ေက်ာ္လႊားႏိုင္ခဲ့ၾကၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ ေနာက္ဆံုး ထုတ္ျပန္ေၾကညာခ်က္တြင္ အာဆီယံ အသင္းႀကီး က မည္သို႔ဆံုးျဖတ္သည္ ျဖစ္ေစ အင္အားႀကီး ႏိုင္ငံမ်ားက လက္ခံၾကမည္သာ ျဖစ္ၿပီး ၎အတိုင္း သူတို႔၏ ရပ္တည္ခ်က္ကိုလည္း လိုအပ္သလို ခ်ိန္ညိႇမႈ ျပဳၾကမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ဒုတိယအခ်က္မွာ ၎အေရးတြင္ ပါဝင္အဆိုျပဳသည့္ႏိုင္ငံ မဟုတ္သူ အာဆီယံအဖြဲ႔ဝင္မ်ားက ပို၍ တက္ႂကြစြာ ဦးေဆာင္သင့္ၾကပါသည္။ ယခုအခ်ိန္တြင္ အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံ တခုတည္းကသာ  အာဆီယံအတြင္း ျဖစ္သည့္ ျပႆနာ မ်ားတြင္ ျဖန္ေျဖေပးသူအျဖစ္ ရပ္တည္ေပးေနပါသည္။ ဤသို႔ ျဖစ္ေနသည္မွာလည္း ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီး မာတီ နာတာလီဂါဝါ၏ ေရွ႕ေဆာင္ၾကိဳးပမ္းမႈျဖစ္ၿပီး သူ၏ လြန္းထိုး သံတမန္ေရး လုပ္ေဆာင္မႈမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ဆူဟာတို အစိုးရ လက္ေအာက္တြင္ အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံ အေနျဖင့္ ဤသို႔ ေဆာင္ရြက္ရန္ ခက္ခဲပါလိမ့္မည္။ သူဆက္ခံ ခဲ့ရသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည့္ ဥပမာ… ပါေမာကၡ ေမာ့က္တာ ကုဆုမ္မာဒ္ဂ်ာ (Prof. Mochtar Kusumaadja)၊ ေနာက္ပိုင္း တြင္ အလီ အလာတာ့စ္ (Ali Alatas)ႏွင့္ ဟာဆန္ ဝီရာဝုဒ (Hassan Wirayuda)တို႔က ဝါရင့္လာသည္ႏွင့္အမွ် သံတမန္ေရး ကၽြမ္းက်င္မႈလည္း ရွိၾကသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ယေန႔ တည္ရွိေနသည့္ အေျခအေနတြင္ အၿပိဳင္အဆိုင္၊ အက်ပ္အတည္း ျပင္းထန္ေသာေၾကာင့္ အေျခအေနေပၚမွ အခြင့္အလမ္းေကာင္း ရွာႏိုင္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။
အသင္းႀကီး၏ လူၾကိဳက္မ်ားသည့္ အဖြဲ႔ဝင္ အင္ဒိုနီးရွားႏိုင္ငံက မလြဲမေရွာင္သာ အာဆီယံအဖြဲ႔၏ ဂုဏ္ကို ဆယ္ေနရၿပီး ၎၏ ပညာဉာဏ္ျမင့္သည့္ ေခါင္းေဆာင္မႈေၾကာင့္ အဖြဲ႔တြင္း ႏိုင္ငံေရးကို ၾသဇာလႊမ္းမိုး သက္ေရာက္ေစမည္မွာ မလြဲျဖစ္သည္။
ထိုင္းႏိုင္ငံႏွင့္ စကၤာပူႏိုင္ငံတို႔ကလည္း အလားတူ အဆင့္ေနရာမွာ ရွိၾကသည္။ သူတို႔၏ အခန္းက႑အလိုက္ တက္ႂကြ စြာ တာဝန္ယူေနၾကပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၎တို႔ကိုယ္၌က ျပည္တြင္း ျပႆနာမ်ားႏွင့္ လံုးပမ္းရင္ဆိုင္ေနၾကရသည္။ ထိုင္းႏိုင္ငံဆိုလွ်င္ အာဆီယံႏွင့္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံအၾကား ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရးအတြက္ တာဝန္ယူထားရသည့္ ႏိုင္ငံ
ျဖစ္သည့္အေလွ်ာက္ အာဆီယံ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္မ်ားကို ထိုင္းအစိုးရက သံတမန္နည္းျဖင့္ အားလံုး ေက်လည္ သေဘာတူညီမႈ ရေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေၾကာင္း၊ အထူးသျဖင့္ အေရးႀကီးသည့္ ယခုလို လမ္းဆံုလမ္းခြ အက်ပ္အတည္း အေျခအေနမ်ားတြင္ ျပသရန္ ပိုမိုလိုအပ္ေနပါသည္။
ယခုအခ်ိန္တြင္ ထိုင္းႏိုင္ငံ၏ ႏိုင္ငံျခားေရးမူဝါဒမ်ားကို တႏိုင္ငံလံုး၏ အက်ဳိးစီးပြားအတြက္ မဟုတ္ဘဲ သက္ဆင္ ရွီနာဝပ္ ၏ ကိုယ္က်ဳိးစီးပြားမ်ားကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္ေရး အတြက္သာ ပံုစံခ်၊ လွည့္ေျပာင္း လုပ္ေနၾကပါသည္။
စကၤာပူႏိုင္ငံတြင္ အၾကံဉာဏ္ေကာင္းမ်ားစြာ ရွိေနသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၁၉၉၈ ခုႏွစ္မွစ၍ အင္ဒိုနီးရွား ၾသဇာထြားလာ သလို သူတို႔၏ ႏိုင္ငံေရးၾသဇာ ပမာဏႏွင့္ ပိုင္ဆိုင္မႈက တိုးတက္၍ မလာခဲ့ေပ။
တတိယအခ်က္မွာ ဤအေရးအတြက္ ေတာင္းဆိုသူ ႏိုင္ငံအားလံုးက ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈအတြက္ မူေဘာင္တခု အေပၚတြင္ အလုပ္လုပ္ရန္ သေဘာတူညီမႈ လိုအပ္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။ အေၾကာင္းမွာ အျငင္းပြားေနသည့္ ကၽြန္းမ်ား အေပၚ သူ၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ၊ ကိုယ္၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ျငင္းေနၾကသည့္ကိစၥမွာ လာမည့္ ေရတိုကာလ အတြင္း၌ ေျပလည္ႏိုင္ဖြယ္ မရွိသည္ကို ေကာင္းစြာ သိထားၾကသည့္ အတြက္ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္သည္။ ၁၉၇၉ ခုႏွစ္တုန္းက ထိုင္းပင္လယ္ေကြ႔ အတြင္းရွိ အျငင္းပြား နယ္ေျမမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ထိုင္းႏွင့္ မေလးရွားႏိုင္ငံတို႔ ပူးတြဲေျဖရွင္းႏိုင္ခဲ့ၾကပံု၊ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည့္ပံုစံကို အာဆီယံအဖြဲ႔အတြင္းရွိ ယခု ေတာင္းဆိုေနၾကသူႏိုင္ငံမ်ားက သေဘာတူညီႏိုင္ၾကလွ်င္ျဖင့္ မ်ားစြာေကာင္းမည္ ျဖစ္ပါသည္။ ၎ပံုစံအရ အက်ဳိးအျမတ္အေပၚတြင္ ၅ဝ-၅ဝ စီ ခြဲေဝရန္ သေဘာတူညီႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္တြင္ ေခါင္းေဆာင္ႀကီး တိန္႔ေရွာင္ပင္း၏ မိန္႔မွာခ်က္အတိုင္း “အတူတကြ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးကို ပထမဦးစားေပး၊ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ ျပႆနာကို ေဘးထား” ဟူသည့္ အဆိုႏွင့္အညီ တ႐ုတ္ႏွင့္ ဖိလစ္ပိုင္ ႏိုင္ငံတို႔က အျငင္းပြားေန သည့္ ေရျပင္တြင္ ႏိုင္ငံပိုင္ ေရနံကုမၸဏီမ်ားက ေျမလႊာတိုင္းထြာ စစ္ေဆးမႈမ်ား ပူးတြဲျပဳလုပ္ရန္ သေဘာတူညီခဲ့ၾက သည္။
ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံႏွင့္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံတို႔၏ ေထာက္ခံခ်က္ႏွင့္အတူ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံက ေနာက္ပိုင္း လအနည္းငယ္ၾကာမွ
ႏွစ္ႏိုင္ငံၾကား သေဘာတူညီခ်က္တြင္ ပူးေပါင္းပါဝင္ရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း သံုးပြင့္ဆိုင္ သေဘာတူညီ ခ်က္မ်ားမွ ေန၍ စံထားရမည့္ နည္းလမ္းတခုအျဖစ္ ရလဒ္ထြက္ေပၚ မလာခဲ့ပါ။ အကယ္၍ ဖိလစ္ပိုင္-တ႐ုတ္ ပူးေပါင္း
ေဆာင္ရြက္မႈက စီစဥ္ထားသည့္အတိုင္း အလုပ္ျဖစ္ခဲ့လွ်င္ လက္ရွိပဋိပကၡ၏ အေျခအေနတစံုလံုး ေျပာင္းသြားႏိုင္သည္။ ပို၍ ႏွစ္လိုဖြယ္၊ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ေျဖရွင္းမႈမ်ဳိး ေပၚေပါက္လာႏိုင္ပါသည္။
ယခုမူ ႏိႈင္းယွဥ္ရန္ သင့္ေလ်ာ္သည့္ ပံုစံမိုဒယ္တခုမွ် ရွိမေနသည့္အတြက္ေၾကာင့္ ပဋိပကၡတြင္ ပါဝင္ ပတ္သက္ေနၾက သည့္ ႏိုင္ငံမ်ားက သူတို႔လိုလားခ်က္ကိုသာ နင္း၍ ေတာင္းဆိုေနၾကပါသည္။ သူတို႔၏ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာကို က်င့္သံုးႏိုင္ရန္ ေဒသႏၲရ အစိုးရမ်ား ဖြဲ႔စည္းေဆာင္ရြက္ေနၾကသည္။ ရွည္ၾကာလွၿပီျဖစ္သည့္ ေျမပံုမ်ားကဲ့သို႔ေသာ သမိုင္းမ်ား၊ ေရွးေဟာင္း မွတ္တမ္းမ်ားကို ျပန္၍ ေကာက္ကိုင္သည္။ ကုလသမဂၢ၏ ပင္လယ္ျပင္ဥပေဒ အပိုဒ္မ်ား ကိုလည္း ကိုးကားေျပာဆို၍ ေနၾကေပသည္။
ပို၍ ရႈပ္ေထြးေစသည့္အခ်က္မွာ ဗီယက္နမ္ႏိုင္ငံတြင္ ယခုအျငင္းပြားေနသည့္ေနရာကို 'အေရွ႕ပင္လယ္' ဟုေခၚ၍ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံတြင္မူ 'အေနာက္ ဖိလစ္ပိုင္ ပင္လယ္' ဟု ေခၚသည္။ စိတ္ထဲတြင္မူ သူတို႔အားလံုးက ယခုအက်ပ္ အတည္း ေနာက္ဆံုးတြင္ သူတို႔၏ ရပ္တည္ခ်က္မ်ားကို ေပ်ာ့ေျပာင္းေပးရမည္ကို သေဘာေပါက္ နားလည္ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း အားလံုး မ်က္ႏွာ မပ်က္ေစရေအာင္ သိကၡာရွိရွိ ထြက္ေပါက္ေပးၿပီး ေဆာင္ရြက္ရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဝမ္းနည္းဖြယ္ကိစၥမွာ ဖႏြမ္းပင္ အစည္းအေဝးတြင္ ဥကၠ႒ႏွင့္ အဓိကက်သည့္ ေတာင္းဆုိေနေသာ
ႏုိင္ငံမ်ားမွာ သူတို႔၏ အျငင္းထြက္ ေဆြးေႏြးခ်က္မ်ားႏွင့္ အမ်ဳိးသားေရးဆန္ဆန္ ရပ္တည္မႈမ်ားေၾကာင့္ ကိုယ့္ဘာသာ
ေထာင့္အတြင္းသို႔ က်ေရာက္ေနၾကရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
စတုတၳအခ်က္မွာ အာဆီယံအသင္းအေနႏွင့္ ယခင္ကာလမ်ားက အာဆီယံ-အေပါင္း တစ္ ေဖာ္နည္းကား (Asean-plus-one formula) ျဖင့္  တ႐ုတ္ႏိုင္ငံႏွင့္ ၎တို႔ ေဆြးေႏြး သေဘာတူႏိုင္ခဲ့ၾကသလို ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္အေရးကို ဆက္လက္ ေဆြးေႏြးသင့္ပါသည္။ အာဆီယံ၏ အျခားေသာ အစည္းအေဝး ဖိုရမ္မ်ားျဖစ္သည့္ ဥပမာ… အာဆီယံ
ေဒသဆိုင္ရာ ဖိုရမ္ (Asean Regional Forum)၊ အေရွ႕အာရွ ထိပ္သီးအစည္းအေဝး (East Asia Summit)၊ အာဆီယံ ကာကြယ္ေရးဝန္ ႀကီးမ်ား အစည္းအေဝးႏွင့္ အေပါင္း (Asean Defense Ministerial Meeting Plus) ..စသည္တို႔မွာ ဝန္ႀကီးမ်ားအစည္းအေဝးၿပီးလွ်င္ ေနာက္ထပ္ျဖည့္စြက္ ေဆြးေႏြးႏိုင္ၾကသည့္ ေနရာမ်ား ျဖစ္သည္။ အကယ္၍ အာဆီယံ အသင္းႀကီးက ယခု ျပႆနာကို တ႐ုတ္၏ ေဒါသကို ေၾကာက္ရြံ႔၍ ခ်ဳိးႏွိမ္ထားလိုက္ရပါက အဖြဲ႔၏ ဂုဏ္သိကၡာလည္း ထပ္၍ ထိခိုက္ရၿခိမ့္မည္ ျဖစ္သည္။ လာမည့္ အေရွ႕အာရွ ထိပ္သီးအစည္းအေဝးတြင္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားက မည္သည့္
ျပႆနာကိုမဆို အာဆီယံ အဖြဲ႔၏ သေဘာတူညီခ်က္ပါသည္ ျဖစ္ေစ၊ မပါသည္ျဖစ္ေစ တင္၍ ေဆြးေႏြးႏိုင္ၾကပါေသး သည္။
တ႐ုတ္ႏိုင္ငံႏွင့္ အာဆီယံအသင္းတို႔က ၁၉၉၅ ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလတြင္ Mischief Reef သႏၲာကၽြန္းတန္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ သူတို႔အၾကား ဆက္ဆံေရး အနိမ့္ဆံုးအေျခအေန၊ လိပ္ခဲတည္းလည္း အက်ပ္အတည္းမွ မည္သို႔ ျဖတ္ေက်ာ္ႏိုင္ခဲ့ၾက သည္ကို ျပန္ေျပာင္း ၾကည့္သင့္ပါသည္။
ေတာင္တ႐ုတ္ပင္လယ္ အေရးအေပၚ ေတာင္းဆိုေနၾကသည့္ အာဆီယံႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ေဆြးေႏြးဖက္ ႏိုင္ငံမ်ားက လုပ္ေဆာင္မႈ က်င့္ထံုးဆိုင္ရာ ေဒသတြင္ သေဘာတူညီခ်က္ [Regional codes of conduct (COCs)] ေပၚထြန္းလာ
ေစေရး ၾကိဳးပမ္းမႈအေပၚ အခိုင္အမာ ေထာက္ခံေနသည့္ အတြက္ေၾကာင့္လည္း သူတို႔က အာဆီယံႏွင့္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံတို႔ ၏ အဆင့္ျမင့္ အရာရွိမ်ားက က်င့္ထံုး (COC) ေပၚထြန္းလာေစေရး ေဆာင္ရြက္ရန္ အေႏွာင့္အယွက္မရွိ ခြင့္ျပဳေပးသင့္ ပါသည္။ ေဘဂ်င္းရွိ အစိုးရက အာဆီယံအသင္းႏွင့္ (COC) ေပၚထြန္းလာေစေရး ကနဦးက စိတ္အားထက္သန္ေန သည္ကိုလည္း ဆက္လက္ ၾကိဳးပမ္းသင့္ပါသည္။ မိမိတို႔ဖက္မွ သေဘာထားဆႏၵမြန္ကို ျပသသည့္အေနျဖင့္ တ႐ုတ္
ႏုိင္ငံက ပင္လယ္ျပင္ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္ေရးအတြက္ ယမန္ႏွစ္က လ်ာထားသည့္ အေမရိကန္ေဒၚလာ သန္း ၅ဝဝ ရန္ပံုေငြကိုလည္း အာဆီယံ လမ္းညႊန္မူ ေပၚေပါက္လာေစေရးအတြက္ ေသခ်ာ အသံုးခ်ေစသင့္ပါသည္။ အထူးသျဖင့္ ပူးတြဲျပဳစုေရးသားမည့္ ကိစၥမ်ား၊ သုေတသန စီမံခ်က္မ်ားအတြက္ အသံုးခ်သင့္ပါသည္။
ေနာက္ဆံုးအေနျဖင့္ အဖြဲ႔အသင္းႀကီး တခုအေနျဖင့္ ဝင္ေရာက္ကစားလိုပါက အာဆီယံအေနႏွင့္ ျပင္ဆင္မႈရွိရန္ လိုအပ္ပါသည္။ ၎တို႔အနက္ မဟာဗ်ဴဟာတခုမွာ အာဆီယံအဖြဲ႔၊ အေထြေထြ အတြင္းေရးမႉး၏ စြမ္းေဆာင္ရည္ကို
ျမႇင့္တင္ရန္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ လက္ရွိကာလတြင္ ရန္ပံုေငြလည္း မေလာက္မငွသာ ေထာက္ပံ့ထားၿပီး အင္အားခ်ိနဲ႔ေနပါ သည္။ အထူးသျဖင့္ ႏိုင္ငံေရး/ လံုျခံဳေရးႏွင့္ လူမႈေရး/ယဥ္ေက်းမႈက႑ ေထာက္တိုင္မ်ားတြင္ ပို၍ ခ်ိနဲ႔ေနပါသည္။ စီးပြားေရးအရ ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္မႈႏွင့္ ေပါင္းစည္းမႈမ်ား ျဖစ္ေပၚလာမွသာ အာဆီယံအသင္းႀကီးက ေကာင္းစြာ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ၿခိမ့္မည္ ျဖစ္ပါသည္။
အမွန္အတိုင္းဆိုရလွ်င္ လက္ရွိ အာဆီယံအသင္း၏ အေထြေထြအတြင္းေရးမႉးခ်ဳပ္ ဆူရင္း ပစ္ဆူဝန္၏ အာဆီယံ အေထြေထြ အတြင္းေရးမႉးခ်ဳပ္ႏွင့္ ၎၏ ႐ုံးယႏၲယားမ်ား သန္စြမ္းလာေစေရး ၾကိဳးပမ္းခ်က္မ်ားကို ေခါင္းေဆာင္မ်ား က ေထာက္ခံပံ့ပိုးေနၾကသည္ဟု ဆိုေသာ္လည္း တာဝန္ေပးထားသည့္အတိုင္း အတြင္းေရးမႉးခ်ဳပ္က မည္မွ်မည္မွ် အားေကာင္းခိုင္မာစြာ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မည္ဆိုသည့္ အတိုင္းအတာအေပၚ မည္သည့္အခါမွ် သေဘာတူညီမႈ မရွိခဲ့ၾကပါ။ အဆင့့္ျမင့္ အရာရွိမ်ားႏွင့္ ဂ်ာကာတာ အေျခစိုက္ အာဆီယံႏိုင္ငံမ်ား၏ သံအဖြဲ႔အစည္းမ်ားက သူတို႔ႏိုင္ငံ၏ ကိုယ္စားျပဳ၍သာ ေျပာဆိုျပဳမူေနၾကပါသည္။ ဆူရင္ႏွင့္ သူ၏ဝန္ထမ္းမ်ားက မ်ားစြာ ကိုယ္စားျပဳ လုပ္ပိုင္ခြင့္ မရွိၾကပါ။ လာမည့္ ဒီဇင္ဘာလတြင္ သူ၏ သက္တမ္းကုန္ဆံုးေတာ့မည္ ျဖစ္ၿပီး လီေလာင္မင္း (Le Luong Minh) က ၂ဝ၁၃ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလတြင္ အစားထိုး တာဝန္ယူေတာ့မည္ ျဖစ္ပါသည္။
အကယ္၍ ရွင္းလင္းျပတ္သားသည့္ ဦးတည္ခ်က္ ရွိမေနပါက အာဆီယံအသင္းႀကီး၏ မ်ားစြာ လႊမ္းျခံဳထားသည့္ ဗဟို
ျပဳႏိုင္မႈ အေျခအေနႏွင့္ သမာသမတ္က်မႈတို႔မွာ မ်ားစြာ စိန္ေခၚခံရဖြယ္ ရွိေနသလို ေနာက္ပိုင္းတြင္ သံတမာန္ေရးအရ ခ်ဳိသာစြာ ဆက္ဆံခံရ႐ုံမွ်လြဲ၍ ဆုတ္ယုတ္က်ဆင္းဖြယ္ ရွိေနပါသည္။ ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးဖက္ ႏိုင္ငံမ်ားကလည္း
ေနာက္ပိုင္း ေဆြးေႏြးပြဲ ဖိုရမ္အားလံုးတြင္ တန္းတူညီမွ် မိတ္ဖက္ျပဳမႈ (equal partnership)ကို ေတာင္းဆိုလာၾကဖြယ္ ရွိေနပါသည္။  အေရွ႕ေတာင္အာရွ ႏ်ဴကလီးယားလက္နက္ ကင္းစင္ေရးဇုန္ႏွင့္ ပတ္သက္၍ သေဘာတူညီခ်က္ကို လက္မွတ္ေရးထိုးရန္ ေနာက္ဆံုးအခ်ိန္က်မွ ျပင္သစ္၊ အေမရိကန္ႏွင့္ ၿဗိတိန္တို႔က ဆိုင္းငံ့ထားရန္ ဆံုးျဖတ္ခဲ့ၾကျခင္း သည္ အာဆီယံႏွင့္ အင္အားႀကီးႏိုင္ငံမ်ားအၾကား အျပန္အလွန္ တိုး၍ ခ်ိတ္ဆက္ေနမႈကို ထင္ဟပ္ ေဖာ္ျပေနပါသည္။ ထို႔အျပင္ ၎ႏိုင္ငံမ်ားက အာဆီယံအသင္းႀကီး၏ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမိုးသက္ေရာက္မႈကိုလည္း ေဖာ္ျပ
ေနပါသည္။
ေနာက္ဆံုး တ႐ုတ္ႏွင့္ ႐ုရွားတို႔ကသာ လက္မွတ္ထိုးရန္ အသင့္ရွိေနၾကပါသည္။ အာဆီယံအသင္း၏ ပဋိဉာဥ္ေၾကညာ စာတမ္း ပုဒ္မ ၁၁၊ အေၾကာင္းအရာ ၉ (Article 11, item 9) အရ အက်ဥ္း ေဖာ္ျပထားသည္မွာ အာဆီယံအဖြဲ႔ဝင္
ႏုိင္ငံတိုင္းသည္ “အာဆီယံအသင္းႀကီး၏ ေရြးခ်ယ္ တာဝန္ ေပးထားသည့္ အေထြေထြအတြင္းေရးမႉးႏွင့္ ဝန္ထမ္းမ်ား၏ တာဝန္ဝတၱရားမ်ားအေပၚ ေလးစားလိုက္နာ လုပ္ေဆာင္ရန္ လိုအပ္သည္” ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ထို႔အျပင္ “တာဝန္ေပးအပ္သည့္ အေပၚတြင္လည္း မိမိတို႔၏ၾသဇာ လႊမ္းမိုးသက္ေရာက္ေစေရး မၾကိဳးပမ္းရန္ လိုအပ္သည္” ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။
ဆူရင္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ ရာထူးဆက္ခံမည့္သူ အြန္ကင္ေယာင္း (Ong Keng Yong) က အာဆီယံ အသင္းႀကီး၏ စိတ္ဓာတ္ႏွင့္ ေက်ာ႐ိုးကို ေကာင္းေကာင္း သေဘာေပါက္ထားသူ ျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ ဤအပိုဒ္ကို ထည့္သြင္းေဖာ္ျပ ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ယခုတိုင္ ဤပဋိဉာဥ္စာတမ္းကို လက္မွတ္ေရးထိုးခဲ့ၾကသည့္ အာဆီယံအသင္းႀကီး၏
ေခါင္းေဆာင္မ်ားကမူ မည္သူကမွ် တိက်စြာ လိုက္နာ လုပ္ေဆာင္ၾကျခင္း မရွိေသးေပ။

Kavi Chongkittavorn ေရးသားသည့္ South China Sea: Asean’s exit strategies ေဆာင္းပါးကို ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ျပန္ဆိုေဖာ္ျပပါသည္။
ကာဝီ ခၽြန္ကစ္တာဝန္ (Kavi Chongkittavorn) သည္ အေရွ႕ေတာင္အာရွ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ႏိုင္ငံေရး ကိစၥရပ္မ်ား တြင္ ႏွံ႔စပ္ ကၽြမ္းက်င္ၿပီး လူအမ်ား ေလးစားသည့္ ႏိုင္ငံေရးအကဲျဖတ္ ေဝဖန္သူတဦး ျဖစ္ပါသည္။